مهمترین ترکیب خمیر آرد و همچنین مهمترین ترکیب نان خمیر است. در حقیقت آرد به پودر یا ذراتی گفته می شود که از خرد کردن و آسیاب کردن دانه های نشاسته ای، غلات، ریشه های زیر زمینی و حبوبات به دست می آید. اگرچه امروزه انواع نان از آردهای مختلف از جمله جو، چاودار، ذرت و … تهیه میشوند اما ترجیحا آرد گندم برای تولید نان در بسیاری از فرهنگ ها مورد استفاده قرار می گیرد و منظور از آرد در دستورالعمل های غذایی بدون عنوان نوع آن، آرد گندم می باشد. زیرا آرد سایر غلات یا فاقد گلوتن هستند یا آنکه گلوتن موجود در آن ها بسیار ناچیز می باشد. مهمترین ویژگیهای آرد که می تواند بر روی عمل آوری خمیر و پخت نان و در نهایت کیفیت نان تولیدی اثر گذار باشد عبارتند از: میزان پروتئین، میزان خاکستر و اندازه ذرات آن.

پروتئین یکی از مهمترین مشخصه های گندم، هم از نقطه نظر تکنولوژیکی و هم از نظر شیمیایی و ارزش غذایی حائز اهمیت می باشد عوامل متعددی در میزان پروتئین گندم موثر می باشد مانند عوامل نژادی، میزان بارندگی یا آبیاری در زمان رسیدن، نوع خاک و کوددهی بر حسب میزان پروتئین گندم، آرد به مصارف مختلفی می رسد به طور مثال برای نانهای حجیم و قالبی میزان پروتئین مطلوب بین ۱۲ الی ۱۳ درصد برآورد گردیده است طبیعتا برای نانهای مسطح که در حقیقت حجیم نبوده و فاقد بافت می باشند میزان پروتئین میتواند در سطح پایینتری قرار گیرد. در حقیقت عمده ترین فاکتور در بهبود کیفیت آرد و نان، کمیت و کیفیت گلوتن آرد می باشد که در اصل عمده ترین ترکیب پروتئین گندم است. زیرا گلوتن سه برابر وزن خود آب جذب نموده، در اثر عمل اختلاط یک شبکه گلوتنی ایجاد می نماید که در حقیقت خاصیت ویسکوالاستیک خمیر را باعث می شود در عین حال گازهای حاصل از تخمیر را درون خود محبوس می سازد این گازها همراه با بخار آب در مرحله پخت منبسط شده و شبکه گلوتنی را از هم باز می نماید بدین ترتیب حجم و بافت نان را بوجود می آورد. بنابراین آردهایی که برای تهیه انواع نان علی الخصوص نانهای حجیم مانند باگت، تست و همبرگر استفاده می شود میبایست کمیت و کیفیت پروتئین آن در حد مطلوبی باشد که بتواند گازهای حاصل از تخمیر را داخل توده خمیر حفظ نماید.

انواع آرد

آرد گندم کامل(whole wheat flour )

آرد گندم کامل همان آرد سبوس‌دار است. آردهای سنگک پزهای سنتی از این نوع هستند. از آرد کامل گندم، مخصوصاً در تهیه‌ی بیسکوییت‌های سبوس‌دار یا دیجستیو که در ایران به بیسکوییت‌های ساقه طلایی معروف است استفاده می‌کنند. در تهیه‌ی این بیسکوییت‌ها از دانه و سبوس گندم در کنار هم استفاده می‌شود و بسیار مغذی می‌باشند.

آرد خبازی یا سبوس گرفته

آردی با حدود درجه استخراج 85 درصد قابل استفاده برای نان های لواش، تافتون و بربری است.

آرد ستاره

آردی که از قسمت اعظم اندوسپرم و مقداری از پوسته تهیه شده است. آرد ستاره با درصد سبوس گیری حدود 18 درصد تولید می شود و در جهت برطرف نمودن نیازهای صنعتی از جمله نان فانتزی و انواع کیک و شیرینی به کار می رود. آرد ستاره در دو گروه مختلف جهت تهیه انواع نان های فانتزی، فرآورده های حجیم و نیمه حجیم قابل تولید است. این آردها با رنگ، پروتیین و خاکستر مناسب برای تولید محصولات متنوع مورد استفاده قرار می گیرد. محصولات تهیه شده از این آرد دارای بافتی انعطاف پذیر و اسفنجی می باشد.

آرد سفید یا آرد سه صفر یا آرد نول

آردی که از قسمت مرکزی آندوسپرم گندم تهیه شده و درجه استخراج سبوس آن بالای 25 درصد باشد.میزان سبوس‌گیری از این آرد بسیار زیاد است. (حداقل ۲۳٪)، این آرد برای تهیه انواع محصولات قنادی مناسب است. گاهاً در کشور ما از این آرد برای تهیه ماکارونی هم استفاده می‌شود. آرد نول مورد استفاده در تولید ماکارونی دارای ذرات درشت‌تر است. آرد نول ، آرد سفید قنادی و آرد سه صفر هرسه معادل هم هستند که سبوس‌گیری این نوع آرد زیاد است و هم برای شیرینی‌جات و هم نان‌ها مناسب هستند.

آرد جو

آردی که از آسیاب و الک کردن جو بدست می آید ، البته می توان از باقیمانده کارخانجات تهیه جو پوست کنده و یا بلغور جو نیز برای این منظور استفاده کرد. دانه‌های جو را پس از بوجاری در کارخانه، با آسیاب‌های فلزی استوانه‌ای تحت فشار قرار می‌دهند و آن‌ها را آسیاب و آرد می‌کنند. پس از تهیه آرد جو می‌توان سبوس آن را با استفاده از الک‌هایی مخصوص و با درصدهای مختلفی جدا کرد، یعنی آردجو را هم مانند آرد گندم می‌توان به صورت کامل تولید یا این که سبوس آن را جدا کرد.

کاربرد: آرد جو را با آرد گندم مخلوط و از آن برای تولید نان در نانوایی‌های مختلف استفاده می‌کنند و نان‌های تولید شده از ترکیب آرد جو و گندم را با عنوان نان جو یا نان رژیمی به فروش می‌رسانند. گاهی برای تولید برخی از کیک‌ها و کلوچه‌ها هم درصدی آرد جو به مواد اولیه آن‌ها می‌افزایند. ناگفته نماند که آرد جو از نظر پروتئینی بسیار غنی است و به همین دلیل از جو برای خوراک دام هم استفاده می‌کنند.

آرد سمولینا

سمولینا فرآورده‌ای است که حاصل آسیاب گندمی خاص به نام گندم دوروم میباشد. سمولینا ماده اولیه اصلی تولید ماکارونی بوده و دارای رنگدانه‌های طبیعی زرد رنگ و آنتی اکسیدان‌هایی است. دارای مقادیر فراوانی ویتامین، پروتئین، املاح و مواد مغذی مفیدی است که باعث افزایش کیفیت محصولات خمیری، که با آن تولید میگردند .

آرد سمولینـا برای تولید ماکارونی استفاده می شود و به دلیل داشتن رنگدانه بتاکاروتن رنگ زرد کهربایی دارد. ذرات این آرد بـسیار درشت تـر از ذرات آرد نـول هستـند و مقدار پروتـئین آن نسبت به سایر انواع آرد بیشتر است. در نتیجه نشاستـه در مغز ذره آرد مانده و ماکارونی حین پخت به هم نمی چسبد.

آرد چاودار

چاودار نوعی گیاه غله ای بومی آسیای مرکزی است و در کشورهای سوریه، ارمنستان و ایران وجود دارد.دانه های چاودار شبیه دانه های گندم است این گیاه که اغلب از آن به صورت آرد استفاده می شود انواع متفاوتی دارد. آردهایی که از این غله به دست می آید عبارت است از آرد کم رنگ که اغلب سبوس آن گرفته می شود و آرد تیره که اغلب سبوس و جوانه را در خود حفظ می کند و منبع منیزیم ، مواد معدنی، اسید فولیک، تیامین و نیاسین است. آرد چاودار نسبت به آرد گندم ماده مغذی بیشتری را در خود حفظ می کند زیرا به سختی می توان سبوس و جوانه ها را از آن جدا کرد.

  برخی ازخواص آرد چاودار

1. میزان بالای آب موجود در نان چاودار باعث می شود زودتر احساس سیری کنید.
   2. این گیاه عملکرد سلول های بتا را که انسولین ترشح می کند بهبود می بخشد و باعث واکنش بهتری می شود، هم چنین با ایجاد سیری به بیماران دیابتی کمک می کند تا غذای کمتری بخورند.
   3. این آرد منبع فیبر قابل حل است و در کاهش کلسترول مفید است.
   4. منیزیم موجود در آن فشار خون را کنترل می کند و برای سلامت قلب مفید است.
   5. مصرف حداقل ۶ وعده چاودار در هفته به زنان یائسه توصیه شده است .چاودار روند تصلب شرائین را کند می کند و مانع از تشکیل رسوب در رگ های خونی می شود.
   6. فیبر موجود در آرد چاودار با چسبیدن به سموم به دفع آن ها کمک می کند.

آرد برنج

به برنجی که تازه برداشت شده و دارای پوسته است، شلتوک گفته می‌شود. برای جدا کردن دانه‌های برنج از پوسته رویی‌شان، آن‌ها را به کارخانه‌های شالیکوبی یا برنج‌کوبی می‌برند. طی فرآیند شالیکوبی و تبدیل شلتوک به برنج سفید، برخی از دانه‌های برنج، شکسته می‌شوند که این دانه‌های شکسته را توسط الک از دانه‌های کامل جدا می‌کنند. بخشی از این دانه‌ها که زیاد خرد نشده باشند به عنوان برنج نیم‌دانه روانه بازار می‌شوند اما دانه‌هایی که بیش از اندازه شکسته و قابل ‌استفاده نباشند را برای تهیه آرد برنج مورد استفاده قرار می‌دهند. آرد برنج با آسیاب کردن این دانه‌های شکسته تولید می‌شود.

آرد ذرت

برای تهیه آرد ذرت، ابتدا دانه‌های ذرت را از خوشه آن جدا و در کارخانه تولید آرد هم آن‌ها را بوجاری می‌کنند. دانه‌های جداشده را برای بالا بردن مدت زمان ماندگاریشان، خشک می‌کنند و اگر قرار باشد از آن‌ها آردی تهیه شود، برای مدتی دانه‌ها را می‌خیسانند تا پوسته ضخیم و رویی آن‌ها کمی نرم شوند. سپس آن‌ها را با آسیاب‌های مخصوصی مالش می‌دهند تا پوسته رویی از مغز داخلیشان

جدا شود. در نهایت هم مغز داخل ذرت را دوباره خشک و آسیاب می‌کنند تا آرد ذرت یکدستی را به دست آورند.